Antitankgracht, van erfgoed tot dierenparadijs

 

Antitankgracht, van erfgoed tot dierenparadijs

 

Ten Noorden van Antwerpen ligt een overblijfsel van de Tweede Wereldoorlog: de Antitankgracht.
Deze 33 kilometer lange waterloop werd tussen 1937 en 1940 aangelegd als verdediging tegen een mogelijke Duitse inval met tankwagens.
De militaire betekenis van de gracht tijdens de oorlog bleef echter beperkt.
Maar de historische waarde van de vijf overgebleven forten is nu onschatbaar.

                                                                          Fort Ertbrand

Zo is de munitielift van het fort van Oelegem bewaard gebleven, wat een zeldzaamheid is. Daarnaast is er ook nog een fort in Stabroek, eentje in Kapellen (fort van Ertbrand), eentje in Brasschaat en eentje in 's Gravenwezel.

Verder zijn er ook 48 bunkers langs de Antitankgracht en 2 schansen (tussenforten), de schans van Smoutakker in Stabroek en de schans van Schilde. 

   

                                                                         sluis voor waterpeil
                                               

DUWVAART

In de jaren ‘70 wilde de overheid -op de plaats waar nu de Antitankgracht is - een duwvaartkanaal laten graven, maar dit ging uiteindelijk niet door wegens protest van de bevolking.
De natuur kan er sindsdien zijn vrije loop gaan en thans werd het in 1993 een beschermd landschap.

DIEREN

Libellen, eendagsvliegen en vissen zijn overvloedig aanwezig.

                                                                                                    Grote keizerlibel                

Het is ook de voortplantingsplaats van amfibieën als de bruine kikker, de alpenwatersalamander en de kamsalamander.

                                                                                              Aalscholver

Men treft er ook watervogels aan zoals de aalscholver, de fuut, de ijsvogel, de meerkoet en het waterhoen. 

                                                                                                       fuut

       

                                                                           ijsvogel
       

                                                                                                      meerkoet

   

                                                                                                waterhoen
                    

Otter, bever en boommarter: het zijn soorten die bezig zijn aan een terugkeer.
Met het opduiken van deze rode lijstsoorten (zeldzame bijna uitgestorven dieren) bewijst de Antitankgracht als “dierenautostrade” een goede verbinding te vormen naar andere natuurgebieden.

                                                                                                       bever

Ondertussen is de Antitankgracht geëvolueerd naar een groots natuurverbindingsgebied, dat verschillende natuurgebieden en bossen met elkaar verbindt en migratie van dieren tussen die gebieden mogelijk maakt.

De gracht loopt door verschillende openbare bossen, private domeinen en natuurgebieden van of in beheer bij Natuurpunt of Agentschap Natuur en Bos, ze ligt echt helemaal ingebed in het groen.

ROOFDIERENVOLKSVIJAND

Veel roofdieren werden tot volksvijand verheven. 
‘Dood aan de otter’, kopten jagers- en visserstijdschriften vanaf het einde van de 19de eeuw.
Dat de dieren vis eten, bleek in de naweeën van de 19^de-eeuwse hongersnoden voldoende om de soort de totale oorlog te verklaren.
‘Een goede otter was een dode otter.’

                                                                                                           otter -   @ Arno Van Zon                                

Een staatspremie moest het enthousiasme nog wat aanwakkeren.
Rond 1900 werden jaarlijks zo’n driehonderd premies uitgereikt, het merendeel in Vlaanderen.
Die aanpak loonde: het aantal uitgereikte premies – en otters – nam snel af.
Vanaf de helft van de vorige eeuw zorgde vuil water, waarin amper nog een vis zwom, voor de genadestoot.
Zoals de otter verging het ook de boommarter, die weleens een kippetje lust.
Hij werd bijna uitgeroeid in Vlaanderen.

                                                                                            boommarter - © ​Karel De Blick

De boommarter is hierdoor nog altijd een zeldzame verschijning, maar toch lijkt hij aan een prille opmars bezig in Vlaanderen.
Het aantal waarnemingen nam de voorbije jaren opvallend toe, mede dankzij gericht onderzoek met inzet van cameravallen en de registratie van verkeersslachtoffers.
Inmiddels wordt de soort op meer en meer locaties aangetroffen, ook in het Antitankgracht-gebied.
Ook de investeringen in boskwaliteit en ontsnipperingsmaatregelen werpen hun vruchten af.

Ook de bever was persona non grata.
Hij werd gevreesd wegens de schade die hij aan dijken kan aanrichten.
Zijn pels was in trek.

     VLEERMUIZEN

FORT VAN OELEGEM

Het gebouw biedt alle condities die deze diertjes nodig hebben voor hun winterslaap: rust, duisternis, een hoge vochtigheidsgraad en een constante temperatuur.
Ze hangen aan de muren en aan het plafond of ze kruipen in gaten en spleten.
Tussen mei en september verlaten de meeste vleermuizen het gebouw, maar ze komen wel op bezoek om op voedsel jagen boven fortgracht.
Tijdens zo'n nacht eet een vleermuis zowat haar gewicht aan insecten.
Deze 9 soorten overwinteren in het fort:

·         Watervleermuis

·         Meervleermuis

·         Brandt’s/Baardvleermuis

·         Ingekorven vleermuis

·         Franjestaart

·         Gewone dwergvleermuis

·         Ruige dwergvleermuis

·         Gewone grootoorvleermuis.

De evolutie van de vleermuizenpopulatie is erg positief: over een periode van  30 jaar is het aantal vleermuizen in Fort Oelegem gestegen van zo'n 70 tot ongeveer 1000 diertjes.

FORT ERTBRAND

Verschillende soorten vleermuizen zoals watervleermuis, baardvleermuis en franjestaart houden van de combinatie van een goed winterverblijf en een aantrekkelijk jacht- en leefgebied in de omgeving. Het omringende Ertbrandbos voldoet aan dit profiel.

FORT VAN BRASSCHAAT

Eind jaren 1970 probeerde het Belgische leger het fort te slopen door het op te blazen.
Dat is maar deels gelukt: enkel de linkervleugel van het fort werd verwoest.
In het fort hebben heel wat vleermuizen hun thuis gevonden.
De meest voorkomende soorten zijn de ingekorven vleermuis en de meervleermuis.
Het domein is een Europese Speciale Beschermingszone.

SCHANS VAN SMOUTAKKER (STABROEK) – SCHANS VAN SCHILDE

Schans Smoutakker is samen met de Schans van Schilde de enige schans rond Antwerpen die gebruikt wordt als overwinteringsplaats voor vleermuizen.
De meest voorkomende soorten zijn de watervleermuis, de franjestaart, de Brandt vleermuis en de baardvleermuis. Het domein is een Europese Speciale Beschermingszone.

KLEIN SCHIETVELD

Het Klein Schietveld is naar Vlaamse normen allesbehalve klein. 
Het is een aaneengesloten stuk natuur van bijna 900 hectare.
Het dankt zijn naam aan de vergelijking met het naastgelegen grotere domein Groot Schietveld.
In tegenstelling tot zijn grote broer, is het Klein Schietveld deels toegankelijk voor het grote publiek.
Je kan er prachtig wandelen, (spoor)fietsen en paardrijden.
Het Klein Schietveld is militair domein én Europese topnatuur.

De Polygoon van Brasschaat is een militair oefenterrein dat zich langs beide kanten van de Bredabaan uitstrekt.
Een vrij unieke vormgeving omdat het twee artillerieschietvelden omvat, wat niet dikwijls voorkomt.
Het is het gevolg van de technische vooruitgang van de artillerie tijdens de 19de eeuw, waarbij het Klein Schietveld te klein werd en niet in de richting van Kalmthout kon uitgebreid worden.

Het gevolg was de aankoop van een nieuw Groot Schietveld aan de overzijde van de Bredabaan (1892-1894).

                                                                                    logementblok                                                                                                               

Dit heeft een enorme invloed op de kazernering van nieuwe eenheden die in de vrijgekomen terreinen nieuwe kazernen oprichten.
Vooral in het oude kamp (Klein Schietveld) zien we nieuwe eenheden komen.
Het infanteriekwartier wordt naast het artilleriekwartier gebouwd.

                                                            

Tevens worden de eerste stallen voor het legerdepot voor paarden gebouwd. 

Kanon en paard krijgen een centrale rol in de opbouw van het kamp.
Naast stallen komen 4 grote logementblokken en enkele administratieve gebouwen.
De aankoopdienst voor paarden wordt voor gans het Belgische leger gevestigd in Brasschaat.

Als gevolg hiervan wordt het ganse kamp volgebouwd met maneges en stallen. 

In het noorden wordt het eerste militaire vliegveld in België aangelegd.

Vlakbij het oudste militaire vliegveld van West-Europa (Klein Schietveld ligt de Gunfire-site.

De rijke collectie biedt een overzicht van de geschiedenis van de Belgische strijdkrachten, met onder andere wapensystemen uit de Koude Oorlog evenals pantser-, gevechts- en verkenningsvoertuigen.

Vlakbij h

Foto's dieren; Frank Vermeiren

Vlakbij het