Het bindende Aarhus-Verdrag moet toegang tot juridische procedures in milieukwesties garanderen
De kernramp in Tsjernobyl van 1986 illustreert hoe lokale communistische autoriteiten aanvankelijk probeerden de ramp te verbergen en te minimaliseren.
De eerste meldingen van het ongeval kwamen niet van de Sovjet-autoriteiten, maar van Zweedse wetenschappers die een noordwaarts drijvende radioactieve wolk opmerkten.
Dit gebrek aan proactieve communicatie droeg bij aan de ondergang van de Sovjet-Unie, omdat de kloof tussen de realiteit en de propaganda onhoudbaar werd en het volk het vertrouwen in hun leiders verloor.
In 1998 leidde de roep om meer transparantie tot de ratificatie van het bindende Aarhus-Verdrag.
België op de vingers getikt
Het verkrijgen van uitgebreidere toegang tot juridische procedures in milieukwesties was geen eenvoudige strijd, zelfs niet binnen onze eigen landsgrenzen.
In 2007 kreeg België een waarschuwing van het toezichtcomité van het verdrag omdat milieuorganisaties moeite hadden met het verkrijgen van toegang tot de Raad van State.
Pas in 2013 erkende het Hof van Cassatie dat milieuorganisaties een gerechtvaardigd belang kunnen hebben in strafrechtelijke en civiele zaken.
De Europese Unie heeft lange tijd milieuorganisaties de toegang ontzegd om te spreken bij het Europees Hof van Justitie.
Het Verdrag van Aarhus werd snel geassocieerd met moeilijke besluitvorming.
De participatie- en beroepsrechten leidden tot meer juridische procedures, wat vertragingen voor politieke projecten veroorzaakten.
Verdrag van Aarhus
Elke burger heeft recht op toegang tot milieu-informatie, betrokkenheid bij milieubesluitvorming en het recht om in beroep te gaan bij milieukwesties.
Dit vormt de kern van het Verdrag van Aarhus.
Deze fundamentele tekst bevordert het vertrouwen van burgers in overheidsinstellingen en in de democratie als geheel.
Het verdrag geeft burgers een stem in milieudiscussies, waarmee het voldoet aan de eisen voor transparantie en participatie die essentieel zijn voor goed bestuur.
Alle deelnemende landen, waaronder België, erkenden het recht op toegang tot milieu-informatie, deelname aan besluitvorming en uitgebreide juridische middelen in milieukwesties.
Het verdrag stelt dat grotere betrokkenheid zal leiden tot betere milieubescherming.
Op 21 januari 2003 ratificeerde België het Verdrag, na goedkeuring door de parlementen van de verschillende bevoegdheidsniveaus (federaal, Waals, Brussels, Vlaams).
Sinds 21 april 2003 is het Verdrag van toepassing op Belgisch niveau, negentig dagen na de internationale ratificatie.
De bepalingen van het verdrag zijn vervolgens in Belgisch recht geïntegreerd.
Belgische burgers kunnen zich beroepen op de rechten die in het Verdrag van Aarhus zijn vastgesteld.
Op het Belgische niveau is het Verdrag van Aarhus een gedeelde verantwoordelijkheid.
Zowel de federale overheid als de drie gewesten - het Waalse, het Brussels Hoofdstedelijk en het Vlaamse Gewest - hebben de bepalingen in hun respectieve wetgevingen opgenomen.
Het is aan elke entiteit om te waarborgen dat de bepalingen van het Verdrag van Aarhus zowel juridisch als administratief worden nageleefd.
Onze redactie kwam een zeer lezenswaardig opiniestuk tegen in de Standaard van Hendrik Schoukens, docent milieurecht aan de UGent. "Door subsidies aan de milieuorganisatie Dryade te weigeren, stelt de Vlaamse regering de regionale politiek boven het internationale recht." Waarover gaat het? In 2023 vroeg de organisatie Dryade een 'startsubsidie' aan bij de Vlaamse overheid om kleine natuur- en milieuverenigingen te steunen.
Na drie jaar kan de ngo een statusverhoging tot 'gewestelijke thematische vereniging' krijgen, wat een jaarlijkse subsidie van 120.000 euro betekent.
Dat een ngo een aanzienlijk bedrag zou ontvangen van de Vlaamse overheid, onder andere om de Vlaamse wetgeving te betwisten, leidde tot weerstand van diverse parlementsleden. Hoewel het departement Omgeving een positief advies uitbracht over de subsidieaanvraag van Dryade, werd deze uiteindelijk door Demir afgewezen. Sommige experts suggereren dat een overheid geen rechtszaken moet "subsidiëren". Dit klinkt misschien goed, maar is niet helemaal correct. Het lijkt erop dat het belangrijke Aarhus-Verdrag over het hoofd wordt gezien. Het weigeren van subsidies aan een organisatie omdat deze worden gebruikt voor het aanspannen van rechtszaken, is niet in overeenstemming met de geest of de letter van het Aarhus-Verdrag. Dit verdrag verplicht overheden om rechtszaken te faciliteren, zelfs als zij zelf het doelwit zijn. Dat de Vlaamse regering nu decreten vaststelt die subsidies voor het financieren van rechtszaken uitsluiten, mag dan populair zijn bij de achterban, maar is juridisch niet te verdedigen. Zulke decreten zijn in strijd met het recht op een gezond leefmilieu, zoals vastgelegd in de Grondwet.
De vereniging zonder winstoogmerk heeft ondertussen een succesvolle crowdfundingcampagne gelanceerd die meer dan 60.000 euro heeft opgeleverd, wat overeenkomt met de eerste schijf van de subsidie.
Daarnaast stapte de ngo naar de Raad van State, die met een bondig arrest Demir terechtwees.
De Raad stelde dat Demir niet bevoegd was om de subsidie te weigeren na een positief advies van de secretaris-generaal.
GroenRand meent dat een arrest van de Raad van State niet zomaar genegeerd kan worden, omdat respect voor gerechtelijke beslissingen essentieel is voor de rechtsstaat.
Het blijft onzeker of Dryade juridische stappen zal zetten om de subsidie te verkrijgen, maar het wordt door GroenRand aangeraden dit te overwegen aangezien de positie sterk is.
Demir, nu minister van Onderwijs, wil geen commentaar geven op de uitspraak, maar ziet uit naar de beleidslijn van haar opvolger op het gebied van Omgeving, Jo Brouns (cd&v).
Dryade heeft nog geen reactie ontvangen van Brouns na de uitspraak.
Zijn kabinet geeft echter wel een reactie aan De Standaard: "De middelen zijn niet beschikbaar en we zijn niet van plan deze te zoeken. Er zijn binnen het Departement Omgeving veel dringendere en belangrijkere kwesties."
Er heerste vooral onbegrip over de reden waarom milieuorganisaties steeds vaker naar de rechter stapten om vastgelopen milieukwesties te doorbreken
Milieuorganisaties werden vaak gezien als een gemakkelijk doelwit, en dit is geen recent fenomeen.
Zo werd er, in de nasleep van de controverse rond de vergunningen voor het Uplace-project ongeveer tien jaar geleden, voorgesteld om geen subsidies meer te verstrekken aan milieuorganisaties die juridische stappen ondernemen tegen overheidsbeslissingen.
De Raad van State was echter een andere mening toegedaan.
Het onthouden van subsidies aan een organisatie omdat deze rechtszaken aanspant, strookt niet met de geest of de letter van het Verdrag van Aarhus.
Dit verdrag verplicht landen en regio's om milieubewustzijn te bevorderen onder de bevolking, met speciale aandacht voor de toegang tot juridische procedures in milieuzaken.
Het verdrag stelt dat elke partij "adequate erkenning en ondersteuning moet bieden aan verenigingen, organisaties of groepen die zich inzetten voor de bescherming van het milieu".
Kritische waarnemers werden vaak als zondebok aangewezen en men probeerde hen het zwijgen op te leggen.
Het feit dat milieuorganisaties zoals vzw Dryade steeds vaker naar de rechtbank gingen om de impasse rond milieukwesties te doorbreken, leidde voornamelijk tot onbegrip.
De mooie beloften gemaakt in Aarhus vervaagden naar de achtergrond.
Desondanks is de toegang tot de rechter in milieuzaken een stevige juridische verworvenheid geworden.
De pogingen van de Vlaamse Regering om extra hindernissen op te werpen in beroepsprocedures, zoals het invoeren van een inspraak- en attentieplicht voor burgers, zijn de afgelopen jaren niet succesvol gebleken voor het Grondwettelijk Hof.
Het Aarhus-verdrag verplicht de overheid om rechtszaken te faciliteren, zelfs als zij het doelwit is
In april zijn nieuwe regels voor subsidies vastgesteld via een decreet.
Het is nu uitdrukkelijk verboden om financiering aan te wenden voor juridische procedures tegen het Vlaamse Gewest.
Voortaan is het de Vlaamse regering die beslissingen neemt over de dossiers.
Hoewel het populair kan zijn dat de Vlaamse regering decreten vaststelt die subsidies voor de financiering van rechtszaken uitsluiten, is dit juridisch onhoudbaar.
Zulke decreten zijn in strijd met het recht op een gezond leefmilieu, zoals vastgelegd in de Grondwet.
Onze grondwettelijke orde berust op het principe van drie gescheiden machten: de uitvoerende, de wetgevende en de rechtsprekende macht.
Het concept van 'tegenmacht' is sinds de jaren '90 een integraal onderdeel van het internationale milieurecht.
De weigering om subsidies te verlenen aan milieuorganisaties is in strijd met het internationale Verdrag van Aarhus.
Dit verdrag, formeel het Verdrag betreffende de toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter inzake milieuaangelegenheden genoemd, stelt dat politieke besluiten niet onfeilbaar zijn en onderworpen moeten kunnen worden aan juridische toetsing.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten