GroenRand aan het woord
Een gesprek met coördinator Pieter Haagdorens en communicatieverantwoordelijke Dirk Weyler
Greenconnect,
het nieuwe project van natuurvereniging GroenRand ter ere van hun 10-jarig
jubileum, zet de biodiversiteit in de Voorkempen volop in de kijker.
Door de groene verbindingen met de Antitankgracht te versterken, flora en fauna
dichter bij elkaar te brengen en mensen via wandelingen, fotografie en
publieksacties te laten genieten van de pracht van de natuur, onderstrepen zij
het belang van natuurbehoud en werken zij aan het vergroten van de veerkracht
van ecosystemen.
Nu het jaar op zijn einde loopt, wordt in een interview de balans van 2025
opgemaakt, zodat er met volle energie en enthousiasme aan 2026 kan worden
begonnen.
Coördinator Pieter Haagdorens en communicatieverantwoordelijke Dirk Weyler
vertellen hun verhaal.
Het
is inmiddels geruime tijd geleden dat GroenRand een update heeft verstrekt over
de klimaatgordel van het complexe project De Nieuwe Rand. Wat is de huidige
stand van zaken?
Pieter
Haagdorens: De afgelopen twee jaar hebben we niet
stilgezeten.
In mei 2024 gaf het Departement Omgeving, in het kader van de Klimaatgordel, de
opdracht om een projectenportfolio op te stellen.
Voor de GroenRand-regio dienden het Regionaal Landschap en GroenRand samen 15
projectfiches in, waarin locaties en acties werden beschreven, knelpunten en
kansen voor een klimaatrobuuste omgeving werden benoemd en een kostenraming
werd toegevoegd.
Rond de jaarwisseling hoopt men te starten met het opstellen van het
‘ontwerpvoorkeursbesluit’.
Zodra dit ontwerp gereed is, volgt een openbaar onderzoek.
Het uiteindelijke doel is om tegen de zomer van 2026 een ‘definitief
voorkeursbesluit’ aan de Vlaamse regering voor te leggen.
Dit voorkeursbesluit wordt vervolgens uitgewerkt tot een gedetailleerd
projectbesluit dat de uitvoering van de 15 projecten mogelijk maakt.
Dat
is het moment dat jullie stoppen met activiteiten?
Dirk Weyler: Al tien jaar presenteren wij ons project met enthousiasme
via diverse activiteiten.
Dankzij deze talloze positieve initiatieven zijn onze doelstellingen inmiddels
duidelijk voor beleidsmakers en vertaald in vijftien concrete actiepunten.
We hebben ons daarbij gericht op het creëren van ecologische stapstenen die de
natuur in onze regio verbinden, het versterken van beekvalleien en bossen, het
aanleggen van robuuste houtkanten en het verbeteren van de waterkwaliteit.
In de zomer van 2026 ronden we deze activiteiten af, en vanaf 2027 zullen we
toezicht houden op de uitvoering van de ambitieuze plannen voor de
klimaatgordel.
Via diverse volksvertegenwoordigers blijven we de betrokken minister actief
bevragen over de voortgang.
Dirk Weyler
Jullie zijn sceptisch over de goede afloop?
Pieter Haagdorens: Vrijwilligers van Natuurpunt Antwerpen Noord
& Kempen hebben de aanwezigheid van de otter langs de Antitankgracht
nauwlettend in de gaten gehouden.
Er werd een analyse gemaakt waarin de kansen en knelpunten langs het traject
van de Antitankgrachtzone helder in beeld zijn gebracht.
De otter wordt beschouwd als een paraplusoort, omdat de bescherming ervan het
volledige ecosysteem ten goede komt.
Door beschermingsmaatregelen te nemen voor deze toppredator, die een groot
leefgebied met schoon, visrijk water en geschikte oevers nodig heeft ,
verbeteren ook de leefomstandigheden voor vissen, libellen, vogels, planten en
andere zoogdieren.
De Provincie, het Regionaal Landschap en Natuurpunt hebben in nauwe
samenwerking met Groenrand ambitieuze plannen opgesteld om deze ecologische as
te herstellen en de verbindingen met omliggende natuurgebieden te versterken,
met als doel het leefgebied van de otter aanzienlijk uit te breiden.
Ontsnipperingsmaatregelen die hieruit voortvloeien, zoals ecotunnels, maken nu
deel uit van het soortenbeschermingsprogramma voor de otter en van de
projectportfolio van de klimaatgordel.
Uit bevraging door enkele volksvertegenwoordigers bij minister Brouns blijkt
echter dat er voor de periode 2026 tot 2030 geen budget is voorzien voor het
Vlaams Actieprogramma Ecologische Ontsnippering (VAPEO), wat begrijpelijkerwijs
tot scepticisme leidt.
Pieter Haagdorens Verschillende
partners, vrijwilligers en natuurverenigingen vroegen de commissieleden daarom
welke financiële middelen het Departement Omgeving heeft gereserveerd en welke
prioriteiten worden gesteld voor ontsnippering?
Dirk
Weyler: Deze vraag kwam vooral van GroenRand.
Wij zien ontsnippering als een noodzakelijke stap, omdat Vlaanderen een van de
meest versnipperde regio’s in Europa is.
Het gaat daarbij niet alleen om biodiversiteit, maar ook om verkeersveiligheid,
klimaatbuffering, genetische diversiteit en het creëren van gezonde, groene
ruimtes voor iedereen.
Ruimtelijke versnippering is een van de belangrijkste redenen waarom
biodiversiteit en natuur in Vlaanderen onder druk staan.
De natuurgebieden liggen als geïsoleerde eilanden verspreid, waardoor
ontsnipperende maatregelen hard nodig zijn.
Het voorbereidende investeringsprogramma VAPEO 2025–2030 is klaar, maar nog
niet gevalideerd, en in het GIP ontbreken ontsnipperingsmaatregelen.
In de vorige legislatuur reserveerden het Departement Omgeving en het
Departement MOW in het kader van VAPEO een bedrag van 50 miljoen euro voor 22
prioritaire actieplannen. Daarvan zijn er vijftien gerealiseerd.
Tijdens deze legislatuur werd in 2025 een budget van 500.000 euro gereserveerd,
maar voor de periode tot 2030 ziet GroenRand geen beschikbare financiële
middelen.
Jullie
hebben dus via volksvertegenwoordigers aan de minister gevraagd of deze
maatregelen er nog zullen komen, en welke middelen daarvoor worden vrijgemaakt.
Wat was zijn antwoord?
Pieter Haagdorens: In de legislatuur 2019-2024 kreeg Vlaanderen
flink wat Europese middelen voor het omgevingsbeleid.
Zo werd 50 miljoen euro volledig vanuit Europa toegewezen aan het VAPEO, maar
deze financiering is inmiddels weggevallen.
Volgens minister Brouns moeten er in tijden van besparingen keuzes worden
gemaakt.
Hij benadrukte dat in economisch moeilijke jaren prioriteiten gesteld moeten
worden.
Daarom is besloten niet te investeren in het VAPEO, maar te kiezen voor de Blue
Deal en het Klimaatadaptatieplan, met de nadruk op maatregelen die de
waterweerbaarheid van Vlaanderen versterken.
Dit antwoord viel wellicht niet in goede aarde bij jullie?
Pieter Haagdorens: GroenRand snapt niet waarom het ontsnipperingsbeleid
plots stopt zodra de Europese financiering wegvalt.
Waar blijft dan de continuïteit van het natuurbeleid?
Zowel de Blue Deal als VAPEO zijn onmisbare pijlers in de aanpak van de
biodiversiteitscrisis en vormen samen een hecht geheel.
De Blue Deal versterkt de biodiversiteit door natte natuur te herstellen en de
waterkwaliteit te verbeteren, cruciaal voor waterafhankelijke ecosystemen.
Ze helpt klimaatverandering tegengaan door droogte en overstromingen te
beperken, herstelt de natuurlijke “spons” van het landschap en creëert of
versterkt habitats voor watergebonden soorten.
Zo wordt waterbeheer direct verbonden met natuurbehoud, waarbij
natuurverbindingen en ontsnippering essentieel zijn om dieren te laten
migreren, voedsel te zoeken, rustplaatsen te vinden en zich voort te planten.
Dit bevordert genetisch gezonde populaties en maakt ecosystemen veerkrachtiger
tegen klimaatverandering en ziektes.
Poelen, ecotunnels, ecoducten en houtkanten spelen een cruciale rol bij het
realiseren van de ‘vijf V’s’ – voedsel, vochtigheid/water, verblijfplaatsen,
veiligheid en voortplanting – die onmisbaar zijn voor het voortbestaan van
dieren.
Daarnaast verbeteren zij de luchtkwaliteit, zuiveren het water en dragen zij
bij aan het bevorderen van de mentale gezondheid van mensen.
Vinden
jullie houtkanten ook belangrijk voor ontsnippering?
Dirk
Weyler: Natuurgebieden alleen zijn onvoldoende om
biodiversiteit te behouden.
Het is essentieel om landschappen met elkaar te verbinden door kleine
landschapselementen aan te leggen, zoals bomenrijen, houtkanten, knotbomen,
hagen en heggen, die hierbij een onschatbare bijdrage leveren.
GroenRand heeft elf gemeenten in de Voorkempen gevraagd om samen het Vlaamse
Houtkantenplan uit te voeren, het liefst in samenwerking met het Regionaal
Landschap De Voorkempen.
Dit plan wil met ongeveer 100 kilometer nieuwe houtkanten de biodiversiteit
versterken en 12.000 ton extra CO2 vasthouden.
Onze vereniging heeft de elf gemeentebesturen (Zoersel, Malle, Schilde, Brecht,
Ranst, Brasschaat, Schoten, Kapellen, Stabroek, Kalmthout en Wuustwezel)
schriftelijk gecontacteerd om hun steun te vragen naar aanleiding van een
nieuwe VLM-oproep voor lokale houtkantprojecten.
Hierbij zijn aantrekkelijke subsidies beschikbaar voor de aanleg, het herstel
en het duurzame beheer.
De geselecteerde projecten worden in het najaar van 2026 bekendgemaakt.
Goedgekeurde projecten ontvangen tot 70% van de kosten terugbetaald, met een
maximum van 50.000 euro per project.
Deze projecten hebben tot doel het Vlaamse landschap te versterken door erosie
te voorkomen, schuilplaatsen en verbindingsroutes voor dieren te realiseren en
koolstof op te slaan. Het is belangrijk dat de uitvoering plaatsvindt op
gemeentelijk eigendom en niet in landbouwgebied.
Tijdens wandel- of fietstochten door landbouwgebieden valt vaak op dat
houtkanten hier en daar open plekken vertonen.
Het is van belang om gaten in bomenrijen en houtkanten te signaleren en waar
nodig te herstellen.
Met het project ‘Bijtandje-houtkantje’ willen we gemeenten,
landbouworganisaties en de provincie stimuleren om extra inspanningen te
leveren voor het herstel en de aanvulling van houtkanten in landbouwgebieden.
Dit tweede project gaat in 2026 van start.
Zijn er in 2025 al initiatieven geweest voor de aanplant van houtkanten?
Pieter
Haagdorens: We zijn grote organisaties zoals
Natuurpunt en het Regionaal Landschap de Voorkempen ontzettend dankbaar voor de
vele waardevolle initiatieven die zij hier hebben gerealiseerd.
Ook verschillende gemeenten hebben met veel enthousiasme positieve acties
ondernomen. De gemeente Malle en het Regionaal Landschap de Voorkempen gaven
het goede voorbeeld door een groenproject met succes af te ronden.
Met steun van LEADER werden dit najaar gratis plantpakketten uitgedeeld voor de
aanleg van kleine landschapselementen, met als doel minstens één kilometer
nieuw inheems groen te realiseren.
Dankzij het enthousiasme van de inwoners, landbouwers en andere grondgebruikers
werd dit doel eind november 2025 ruimschoots overtroffen, met in totaal 1,6
kilometer nieuwe heggen, houtkanten en bomenrijen.
Op zaterdag 29 november vond in Einhoven (Malle), bij het kapelletje en de
Delfte Beek, een plantactie plaats, georganiseerd door Natuurpunt Voorkempen en
de Milieuraad Malle.
Achter het vliegveld van Malle werd ruim 300 meter nieuwe houtkant aangeplant
en dankzij de hulp van vele enthousiaste vrijwilligers gingen in totaal 650
struiken vlot de grond in.
Op termijn zullen hier weer structuurrijke houtkanten en struwelen groeien die
talloze vogels, insecten en kleine zoogdieren beschutting, voedsel en
nestplaatsen bieden.
In onze regio zijn al heel wat initiatieven genomen en de hoop is dat
hier in 2026 een mooi vervolg aan wordt gegeven.
En
hoe zit het met de verbinding van de Schietvelden, een project dat jullie toch
ook nauw aan het hart ligt?
Dirk
Weyler: De verbinding tussen het Groot en Klein
Schietveld is belangrijk om de isolatie van deze natuurgebieden te doorbreken.
Zo blijven waardevolle habitats als natte heide en vennen behouden, die anders
zouden versnipperen en verzwakken door bebouwing en wegen.
Dankzij ecologische corridors, vaak met de Antitankgracht als verbindende as,
kan samen met het Grenspark Kalmthoutse Heide één uitgestrekt, aaneengesloten
ven- en heidegebied ontstaan.
Hoewel de Schietvelden dicht bij elkaar liggen, worden ze gescheiden door
drukke verkeersaders zoals de Essensteenweg en de Bredabaan.
Het Departement Omgeving heeft in het kader van het Complex Project De Nieuwe
Rand gekeken naar een structurele en duurzame oplossing voor de verbinding
tussen de Schietvelden.
Het plan is om dit op te nemen in een voorkeursbesluit, waarin ook de
maatregelensets en de financiële middelen voor uitvoering en mogelijke
grondverwervingen worden vastgelegd.
De minister stelt de dringend noodzakelijke maatregelen onnodig uit en kiest
ervoor te wachten op het voorkeursbesluit van de Nieuwe Rand, terwijl uit zijn
eigen onderzoek, uitgevoerd door bureau Hesselteer, blijkt dat het juist van
groot belang en uiterst urgent is om de laatst beschikbare gronden spoedig aan
te kopen en de verbinding te realiseren.
De kernvraag is of de minister, na het onnodige oponthoud, daadwerkelijk budget
heeft vrijgemaakt om alle projecten binnen de klimaatgordel te financieren.
Of betreft het slechts een strategische zet om de verantwoordelijkheid door te
schuiven naar de volgende legislatuur, waardoor de indruk ontstaat dat er
sprake is van vertragingsmanoeuvres?
Voor ons GroenRand-projectgebied, met 15 projecten, wordt de kostprijs geschat
op €11.450.000.
Gezien er in totaal 100 projecten voor de klimaatgordel zijn voorgesteld, gaat
het om een aanzienlijk bedrag.
Burgers betrekken en bakken geld steken in dure ontwerpstudies klinkt prachtig,
maar uiteindelijk moet het wel leiden tot tastbare resultaten en een budget met
een duidelijke langetermijnplanning.
Kunnen
jullie, als jullie de balans van 2025 opmaken, er positief naar kijken?
Pieter
Haagdorens: Zeven gemeenten – Stabroek, Kapellen,
Brasschaat, Schoten, Brecht, Schilde en Ranst – slaan de handen ineen met de
provincie, het Regionaal Landschap de Voorkempen en organisaties zoals
GroenRand om de komende jaren samen te werken aan het ontwikkelen en het
versterken van de Antitankgrachtzone.
Met een projectplan voor 2026–2031 willen zij gebiedsgericht blijven werken en
de focus leggen op acties in de regio rond de Antitankgracht.
Een opvallend onderdeel is klimaatpark De Zwaan in Schoten, dat dankzij investeringen
van de gemeente en partners een nieuwe schakel vormt in het groene lint langs
de gracht.
Ook op andere plekken waren er mooie initiatieven.
In het bosgebied Lage Haar langs de Zwanebeek in Schilde is de natuurlijke
waterbergingscapaciteit hersteld en het bos teruggebracht naar zijn
oorspronkelijke staat als nat broekbos.
De dienst Integraal Waterbeleid van de provincie Antwerpen versterkt de
Zwanebeeck met een innovatief ‘micromeandering’-proces.
Dit zorgt voor een meer gevarieerde stroomsnelheid, wat vooral gunstig is voor
soorten zoals de zeldzame rivierdonderpad en mogelijk ook voor de otter.
In februari 2025 hebben zo’n honderd leerlingen uit Zoersel samen met
organisaties als Stichting Kempens Landschap, gemeente en OCMW Zoersel, en de
Bosgroep Antwerpse Gordel meer dan een hectare nieuw bos aangeplant op Domein
De Welvaart.
In totaal werden 2.750 bomen geplant als onderdeel van de ecologische
versterking van het gebied. In Brecht zijn in oktober de werken gestart om het
Rommersven, het grootste ven van de gemeente, te herstellen.
Het vormt een ontbrekende schakel in een groter natuurverhaal.
Door het ven te herstellen, wordt de verbinding tussen het Groot Schietveld,
het Klein Schietveld en de Brechtse Heide versterkt.
Het herstel was niet eenvoudig, want het ven is in handen van 25 eigenaars.
De bovenste laag werd afgegraven en er zijn drie diepe poelen aangelegd, zodat
er zelfs in droge periodes altijd water blijft staan.
Begin december werden in de Maasbeemden in Oelegem, achter de terreinen van
water-link en grenzend aan de Bredabaan en de Schijnvallei, 2500 struiken
geplant, goed voor 1 km houtkanten.
Daarnaast kwamen er 40 hoogstam zomereiken en winterlindes als vervanging voor
populieren die sneuvelden tijdens de zomerstorm van 2024.
Het Agentschap voor Natuur en Bos heeft onlangs het 190 hectare grote domein La
Garenne aangekocht.
Deze aanwinst is de kers op de taart, compleet met tien feestelijke kaarsen.
GroenRand heeft dit nieuws met zoveel enthousiasme, toewijding, passie en
vreugde ontvangen dat zelfs de taart spontaan een blos op haar glazuur kreeg.
We kunnen gerust zeggen dat we 2025 afsluiten met een positief saldo.
Dirk Weyler: We ronden een prachtig jaar én een succesvol
GroenRand-decennium af.
De Antitankgracht is volledig in kaart gebracht en waar mogelijk verbonden met
natuur- en bosgebieden, wat voor een sterke positieve dynamiek heeft gezorgd.
Natuurpunt en het Agentschap voor Natuur en Bos hebben heel wat natuurgebieden
verworven.
De Nieuwe Rand heeft het GroenRand-project opgenomen in de klimaatgordel,
terwijl het Regionaal Landschap de Voorkempen een strategisch
samenwerkingsverband heeft opgezet met een projectplan tot 2031.
Promotie maken is niet langer nodig.
Onze doelstellingen liggen zwart op wit vast in officiële documenten.
Nu komt het erop aan te waken dat alles uitgevoerd wordt.
Met volle moed en vastberadenheid stappen we het nieuwe jaar in en wensen we
iedereen een gelukkig en succesvol 2026.
In een open brief heeft GroenRand de leden van de Commissie voor Leefmilieu, Natuur en Ruimtelijke Ordening verzocht om parlementaire vragen te stellen aan minister Jo Brouns over VAPEO en de verbindingen van de Schietvelden:
© Anne Oostvogels
